Chăm sóc trẻ đẻ nhẹ cân, đẻ non

Trẻ đẻ nhẹ cân là những trẻ có cân nặng lúc đẻ dưới 2500gam bất kể tuổi thai là bao nhiêu; như vậy trẻ nhẹ cân bao gồm những trẻ đẻ non và những trẻ suy dinh dưỡng bào thai. Trẻ đẻ non là những trẻ có tuổi thai dưới 37 tuần kể từ ngày đầu của chu kỳ kinh cuối cùng. Trẻ suy dinh dưỡng bào thai là những trẻ có cân nặng lúc đẻ thấp hơn so với tuổi thai. Trong thực tế còn gặp trẻ vừa non tháng vừa suy dinh dưỡng

Như chúng ta đã biết, sự phát triển những khả năng sinh lý của trẻ như điều chỉnh thân nhiệt, chức năng thận, tiêu hoá, phổi, thần kinh, và khả năng miễn dịch đều phụ thuộc vào tuổi thai, chứ không phụ thuộc vào cân nặng lúc đẻ.

Vì vậy chúng ta cần phải phân biệt để có cách chăm sóc, nuôi dưỡng phù hợp.

Đối với trẻ đẻ non, trong những ngày đầu việc ăn uống có khó khăn hơn. Trẻ bú yếu, khả năng tiêu hoá kém; phổi chưa trưởng thành nên dễ bị viêm phổi suy hô hấp.

Đối với trẻ suy dinh dưỡng bào thai thường có nguy cơ hạ đường huyết do thiếu Glucogen dự trữ.

Chăm sóc

Chăm sóc và nuôi dưỡng trẻ nhẹ cân có khó khăn và phức tạp hơn nhiều so với trẻ sơ sinh bình thường đủ tháng. Ngoài những việc chăm sóc như trẻ sơ sinh khoẻ mạnh thì đối với trẻ nhẹ cân phải chú ý những vấn đề quan trọng sau đây:

a) Chống hạ thân nhiệt

Đây là vấn đề quan trọng. Chống hạ thân nhiệt không chỉ ở những nước có khí hậu lạnh mà ngay cả những nước nhiệt đới trẻ cũng có thể bị hạ thân nhiệt.

Khi trẻ bị lạnh sẽ làm rối loạn các quá trình chuyển hoá trong cơ thể, bệnh sẽ nặng thêm. Ví dụ, khi trẻ đẻ non bị lạnh sẽ bị phù, dễ xuất hiện bệnh màng trong. Trẻ giảm sức đề kháng, dễ bị nhiễm khuẩn phổi, viêm ruột hoại tử và tử vong.

Tại sao trẻ nhẹ cân dễ bị lạnh ?

- Vì trẻ nhẹ cân thiếu lớp mỡ dưới da, khả năng sản sinh ra nhiệt kém.
- Diện tích tiếp xúc với ngoại cảnh lớn hơn 2 – 3 lần so với người lớn. Điều đó làm tăng sự mất nhiệt bởi bức xạ, dẫn truyền và bốc hơi (hình 10)
- Trung tâm điều hoà thể nhiệt hoạt động kém.
- Ăn uống kém, không đủ năng lượng để chống đỡ với lạnh bên ngoài.

Đề phòng hạ thân nhiệt.

Điều rất đơn giản, ở đâu cũng có thể làm được không cần phải phương tiện gì hiện đại, đó là ngay sau sinh trẻ phải được lau khô, mặc ấm rồi đưa ngay cho mẹ. Mẹ ôm con vào lòng, sưởi ấm cho con bằng nhiệt độ cơ thể mình. Nên cho trẻ tiếp xúc da kề da với mẹ càng sớm càng tốt. Đó là biện pháp an toàn và hiệu quả nhất để cung cấp nhiệt cho trẻ.

- Nếu trẻ hạ đường huyết thì cũng dễ bị hạ thân nhiệt, do vậy phải cho trẻ ăn sớm, ăn đủ. Ăn bất kỳ lúc nào trẻ muốn.

b) Ăn uống của trẻ nhẹ cân

Trẻ nhẹ cân rất cần nhiều năng lượng để phát triển nhanh về thể chất, song dung tích dạ dày quá bé, khả năng tiêu hoá bị hạn chế, do vậy phải cho trẻ ăn làm nhiều bữa trong ngày và mỗi bữa một ít. Mỗi ngày có thể cho trẻ ăn từ 10- 12 lần. Tất nhiên là ăn sữa mẹ. Sữa của bà mẹ đẻ non nuôi trẻ để non có chứa nhiều protêin. Phần prôtêin nhiều hơn này có khả năng chống nhiễm khuẩn, ta còn gọi là đạm kháng khuẩn. Trẻ nhẹ cân rất cần nhiều đạm để phát triển. Đồng thời trẻ cũng cần đạm kháng khuẩn để tăng sức đề kháng của cơ thể, chống đỡ lại sự tấn công của vi khuẩn.

Về việc ăn uống có mấy điều cần biết:

- Có phải cho trẻ ăn ngay sau đẻ không?
- Bắt đầu cho ăn vào lúc nào?
- Cách cho ăn như thế nào?
- Lượng sữa là bao nhiêu?

* Có phải cho trẻ ăn ngay sau sinh không?

Với quan điểm hiện nay thì tất cả trẻ mới sinh cần phải được ăn ngay. Ăn trước khi nó muốn ngủ, nghĩa là trong vòng 30 đầu sau sinh.

* Cho ăn như thế nào?

Nếu trẻ nào có phản xạ bú mẹ trực tiếp là tốt nhất.
Nếu trẻ chỉ có phản xạ nuốt mà chưa có phản xạ mút thì ta có thể cho ăn bằng cốc hoặc thìa. Cốc, thìa là dụng cụ sử dụng tiện lợi, dễ rửa và dễ tiệt trùng. Sữa mẹ được vắt bằng tay. Dùng cốc hoặc thìa cho trẻ ăn. Phải đảm bảo sữa vắt ra là sạch. Nghĩa là trước khi vắt sữa bà mẹ phải rửa tay và lau ngực sạch sẽ. Dụng cụ đựng sữa vắt ra cũng phải được tiệt trùng bằng cách đun sôi. Một số trẻ nhẹ cân mút vú mẹ khó khăn nhưng có thể uống sữa bằng cốc hoặc thìa bằng thìa rất dễ dàng.

* Lượng sữa là bao nhiêu?

Lượng sữa trẻ ăn phụ thuộc vào cân nặng và ngày tuổi. Cụ thể như sau:

+ Trẻ có cân nặng lúc đẻ từ 2000g – 1500g
Cố gắng cho bú mẹ trực tiếp. Bú theo nhu cầu.

- Nếu không thể bú mẹ được thì vắt sữa bằng tay rồi cho trẻ ăn bằng cốc hoặc bằng thìa.

Ngày thứ nhất:
Trẻ đẻ non: 60ml/kg/24giờ
Trẻ suy dinh dưỡng bào thai: 90ml/kg/24giờ.

Những ngày tiếp theo mỗi ngày tăng thêm 10ml/kg. Tăng cho đến 180ml/kg thì dừng lại. Lượng sữa chia làm 8 – 10 bữa trong ngày và đêm.

+ Trẻ có cân nặng lúc đẻ từ 1500- 2000g

Có thể cho bú mẹ trực tiếp. Bú theo nhu cầu. Nếu trẻ chưa bú mẹ được thì vắt sữa cho ăn bằng cốc hoặc bằng thìa. Số lượng:

Ngày thứ 1: 60ml/kg/24giờ
Ngày thứ 2: 90ml/kg/24giờ
Ngày thứ 3: 120ml/kg/24giờ
Ngày thứ 4 : 140ml/kg/24giờ
Ngày thứ 5: 160ml/kg/24giờ
Ngày thứ 6: 180ml/kg/24giờ

Khi trẻ có phản xạ mút ta cho trẻ bú mẹ trực tiếp, bú nhiều lần trong ngày. Đáp ứng theo nhu cầu của trẻ.

+ Trẻ có cân nặng lúc đẻ dưới 1500g.
Trong những ngày đầu phần lớn những trẻ này người mẹ chưa thể cho ăn được. Bà mẹ phải vắt sữa thường xuyên, ít ra cũng phải được 8 – 10 lần trong ngày. Nhân viên y tế sẽ đảm nhiệm việc cho bé ăn. Khi trẻ bắt đầu có phản xạ nuốt thì người mẹ có thể vắt sữa rồi cho ăn bằng cốc hoặc bằng thìa. Lượng sữa tăng hàng ngày phụ thuộc vào khả năng dung nạp của trẻ qua đường tiêu hoá.

* Cách vắt sữa bằng tay.

Hầu hết bé mới đẻ đều có thể bú mẹ trực tiếp. Việc vắt sữa lúc này chưa cần đến. Nhưng cũng có lúc nào đó việc vắt sữa lại rất cần. Chẳng hạn, khi bắt đầu bà mẹ đi làm. Các bà mẹ đang cho con bú phải biết cách vắt sữa bằng tay để duy trì nguồn sữa của mình. Vắt sữa bằng tay không đòi hỏi dụng cụ phức tạp. Bà mẹ có thể làm bất cứ lúc nào và bất cứ ở đâu.

+ Dụng cụ vắt sữa
- Chọn 1 chiếc ca, cốc hoặc bình rộng miệng.
- Rửa sạch dụng cụ này bằng nước và xà phòng.
- Luộc sôi dụng cụ để đựng sữ. Nếu không có điều kiện luộc thì có thể đổ nước sôi vào đó và giữ trong vòng 5 phút để diệt vi khuẩn.

+ Chuẩn bị vắt sữa
- Bà mẹ rửa tay thật sạch, rửa ngực sạch.
- Đặt gạc ấm lên vú hoặc dùng tay xoa nhẹ bầu vú, vê núm vú để kích thích phản xạ xuống sữa.
- Bà mẹ ngồi thoải mái, để dụng cụ đựng sữa gần vú.
- Đặt ngón tay cái lên phía trên núm vú và quầng vú. Đặt ngón trỏ ở dưới núm vú và quầng vú ở phía đối diện. Còn các ngón khác đỡ đầu vú.

Ấn ngón cái và ngón trỏ một cách nhẹ nhàng vào phía trong thành ngực. Cứ ấn vào thả ra, ấn vào thả ra nhiều lần. Sau đó xoay các ngón tay xung quanh quầng vú để đảm bảo vắt hết các xoang sữa. Vắt một bên tối thiểu 3- 5 phút cho đến khi sữa chảy chậm lại thì chuyển sang vắt bên kia và sau đó vắt lại lần lượt cả hai bên. Một lần vắt sữa có thể kéo dài ít nhất 20- 30 phút. Nếu thời gian vắt ngắn quá sẽ không đạt được kết quả. Số lần vắt sữa cũng nhiều như số lần trẻ bú.